Tác giả: Bs. Hồ Thị Thiên Ngân

Việc tiêm phòng cúm làm giảm nguy cơ mắc bệnh cúm, cũng như giảm các biến chứng nặng của bệnh, giảm chi phí nhập viện, trẻ phải nghỉ học, người lớn phải nghỉ làm. Năm 2017, một nghiên cứu về Nhi khoa đã chứng minh hiệu quả của tiêm ngừa cúm làm giảm đáng kể nguy cơ tử vong do biến chứng cúm ở trẻ. Khi càng có nhiều người tiêm phòng cúm thì nhiều người sẽ được bảo vệ khỏi mắc bệnh cúm, bao gồm người lớn tuổi, trẻ nhỏ, phụ nữ có thai và ở người mắc các bệnh mãn tính (Suy tim,  suy thận, bệnh phổi mãn tính v.v…).

Câu hỏi 1: Các chủng Vi-rút Cúm lưu hành hiện nay?

Có 04 loại cúm A, B, C (gây bệnh trên người) và D (chủ yếu ảnh hưởng đến gia súc).  Trong đó cúm A là nguyên nhân chủ yếu dẫn đến dịch cúm ở người, có khả năng lây nhiễm rất nhanh và có thể bùng phát  thành ổ dịch lớn. Trên thế giới đã ghi nhận rất nhiều đợt cúm do các chủng virus cúm A gây nên, làm tử vong tới hàng trăm ngàn người.

Biểu đồ về chủng virus cúm lưu hành Tuần 1 – Tuần 40 /2017 (WHO)

Virus cúm B không được chia thành các phân typ, hiện nay lưu hành virus cúm B thuộc một trong hai dòng B / Yamagata và B / Victoria.

Nhiễm cúm type C thường có biểu hiện hô hấp nhẹ và chưa ghi nhận gây ra dịch.

Virus cúm D chủ yếu ảnh hưởng đến gia súc và chưa được xác nhận gây bệnh ở người.

Virus cúm A được chia thành các phân nhóm dựa trên hai protein trên bề mặt của virut: hemagglutinin (H) và neuraminidase (N). Có 18 phân typ hemagglutinin khác nhau và 11 loại tiểu cầu khác nhau của neuraminidase. (H1 à H18 và N1 à N11 tương ứng.)

Các phân typ hiện tại của vi-rút cúm A ở người là cúm A(H1N1) và virut cúm A (H3N2). Năm 2009 Cúm H1N1 xuất hiện gây bùng phát dịch ở người, virus cúm A/H1N1 này rất khác với virut cúm A (H1N1) ở người đang lưu hành vào thời điểm đó. Loại virus mới này đã gây ra đại dịch cúm đầu tiên trong hơn 40 năm, được gọi là cúm A/H1N1 2009".

Câu hỏi 2: Các trận đại dịch cúm đã xảy ra trên thế giới?

Dịch cúm Tây Ban Nha (1918-1919): Là đại dịch toàn cầu lớn nhất với 500 triệu người, tức là 1/3 dân số thế giới vào thời điểm đó, nhiễm bệnh. Đại dịch cúm đã làm ít nhất 50 triệu người trên toàn thế giới tử vong, với khoảng 675.000 người tại Hoa Kỳ. Tỷ lệ tử vong cao ở nhóm dưới 5 tuổi, 20-40 tuổi, và 65 tuổi trở lên. Tỷ lệ tử vong cao ở người khỏe mạnh, từ 20-40 tuổi, là một đặc điểm của đại dịch này. Bệnh xuất hiện đầu tiên ở châu Âu, sau đó lan sang Mỹ và một phần châu Á. Nó nguy hiểm vì biểu hiện ban đầu chỉ tương tự cúm thường. Khi ở thể nặng, bệnh nhân ho dữ dội, ói, tiểu tiện không tự chủ. Virus xâm nhập vào phổi và nhiều bệnh nhân chết vì viêm phổi.

Đại dịch cúm A/ H2N2 (1957 - 1958 ) hay còn gọi “Bệnh cúm Châu Á

Tháng 2/1957, một virut cúm A (H2N2) mới xuất hiện ở Đông Á, gây ra đại dịch tên gọi "Bệnh cúm châu Á". Vi rút H2N2 này bao gồm ba gen khác nhau từ một virut H2N2 có nguồn gốc từ một virut cúm gia cầm A, bao gồm H2 hemagglutinin và các gen neuraminidase N2. Lần đầu tiên được báo cáo ở Singapore vào 2/1957, Hồng Kông vào 4/1957, và tại các thành phố ven biển ở Hoa Kỳ vào mùa hè năm 1957. Số người chết ước tính là 1,1 triệu người trên toàn thế giới và 116,000 người ở Hoa Kỳ.

Đại dịch cúm A/ H3N2 (1968): Đại dịch cúm A/H3N2  năm 1968 gây ra gồm hai gen từ virut cúm gia cầm A, bao gồm một hemagglutinin H3 mới, nhưng cũng có chứa N2 neuraminidase từ virus H2N2 năm 1957. Lần đầu tiên được ghi nhận ở Hoa Kỳ vào 9/1968. Ước tính số người chết là 1 triệu người  trên thế giới và khoảng 100.000 ở Hoa Kỳ. Hầu hết tử vong ở người > 65 tuổi. Vi-rút H3N2 tiếp tục lưu hành trên toàn thế giới như một vi-rút cúm theo mùa. Các vi-rút H3N2 theo mùa, có liên quan đến diện biến bệnh nặng ở người cao tuổi.

Cúm A/H1N1 Năm 2009. Dịch cúm A/H1N1 xuất hiện và gây chấn động toàn thế giới. Nó lan nhanh tới 214 quốc gia và khiến 18.000 người thiệt mạng trên tổng số 575.000 ca nhiễm bệnh. Tháng 8/2010, WHO tuyên bố H1N1 là đại dịch cúm toàn cầu. Phát hiện đầu tiên ở Hoa Kỳ và lây lan nhanh chóng trên khắp Hoa Kỳ và trên thế giới. Vi rút cúm H1N1 mới này có sự kết hợp của các gen cúm chưa được xác định trước đây ở động vật hay con người. Loại virut này được gọi tên là virut pdm09 cúm A (H1N1). Ngày 10/08/2010, WHO tuyên bố chấm dứt toàn cầu Đại dịch cúm H1N1 2009. Tuy nhiên, virut cúm pdm09 vẫn tiếp tục lây lan như một loại virut cúm theo mùa và gây ra bệnh tật và tử vong trên toàn thế giới mỗi năm.

Ước tính tỷ lệ tử vong do đại dịch cúm dao động từ 0,03% dân số thế giới trong đại dịch H3N2 1968, Từ 1% đến 3% dân số thế giới trong đại dịch H1N1 năm 1918. Người ta ước tính rằng 0,001% đến 0,007% dân số thế giới sẽ chết do các biến chứng về hô hấp liên quan đến nhiễm vi rút pdm09 (H1N1) trong 12 tháng đầu tiên của sự lan truyền vi-rút cúm.

Câu hỏi 3: Bệnh cúm theo mùa là gì?

Cúm theo mùa thường do virus cúm A hoặc B. Bệnh có biểu hiện sốt đột ngột, ho, nhức đầu, đau cơ và khớp, đau họng và sổ mũi. Ho có thể nặng và có thể kéo dài trên  2 tuần. Hầu hết bệnh sẽ hồi phục, hết sốt trong vòng một tuần mà không cần điều trị. Tuy nhiên, cúm có thể diễn biến nặng hoặc tử vong ở nhóm có nguy cơ cao .

Bệnh cúm mùa thường vào mùa đông, từ tháng 10 đến tháng 3 ở Bắc bán cầu và từ tháng 4 đến tháng 9 ở Nam bán cầu. Ở các nước nhiệt đới và cận nhiệt đới, bệnh cúm mùa có thể xảy ra quanh năm.

Câu hỏi 4: Bệnh cúm theo mùa có liên quan đến đại dịch cúm không?

• Sự bùng nổ cúm mùa là do chủng vi-rút cúm đột biến gen liên tục, bệnh lây qua viêm đường hô hấp nên tốc độ lan truyền nhanh và bệnh cảnh lâm sàng nặng ở nhóm nguy cơ cao.
• Một đại dịch xảy ra khi một vi-rút cúm xuất hiện, hầu hết mọi người không có miễn dịch bởi vì nó rất khác so với bất kỳ chủng nào trước đây ở người. Các vi-rút cúm theo mùa có thể góp phần gây ra một đại dịch; và một khi virus đại dịch đã được thiết lập, như với đại dịch cúm A (H1N1) vào năm 2009, nó có thể trở thành một vi-rút theo mùa.

Câu hỏi 5: Tại sao ta dễ bị cúm trong mùa lạnh?

• Bệnh cúm là bệnh lây qua đường hô hấp. Trong điều kiện lạnh và ẩm thấp, các tế bào hô hấp của người dễ bị tổn thương, tạo điều kiện tốt cho bệnh cúm phát triển. Virus cúm dễ bị diệt ở nhiệt độ cao (vài chục phút ở 56 độ C) nhưng lại có thể tồn tại lâu thời tiết lạnh. Vì vậy, dịch bệnh thường bùng phát vào cuối thu, đầu đông ở Việt Nam.
• Riêng với virus cúm H5N1, do có thể sống sót lâu hơn trong điều kiện môi trường lạnh khô và cả nóng ẩm.

Câu hỏi 6: Tại sao các tỉnh miền Nam khí hậu khô nóng mà vẫn bị dịch cúm?

Các nghiên cứu cho thấy, bệnh cúm thường xuất hiện trong các giai đoạn chuyển mùa thu đông, đông xuân, tức là vào mùa lạnh. Một khi bệnh xuất hiện tại một khu vực có khí hậu nóng hơn có nghĩa là virus đã thích nghi với điều kiện khí hậu đó và có thể gây ra dịch.

Câu hỏi 7: Đường lây truyền của bệnh cúm mùa?

Bệnh cúm mùa lây lan nhanh, có thể tấn công mọi đối tượng, bệnh lây truyền từ người sang người theo đường hô hấp, qua các giọt nước bọt hay dịch tiết mũi họng khi người bệnh ho, hắt hơi, hoặc lây qua tiếp xúc với một số đồ vật có chứa vi rút rồi qua bàn tay đưa lên mắt, mũi, miệng. Người mang vi rút cúm có khả năng truyền vi rút cho những người xung quanh trong thời gian 1 ngày trước tới 7 ngày sau, kể từ khi có triệu chứng của bệnh. Bệnh lây lan càng mạnh, càng nhanh khi có sự tiếp xúc trực tiếp với người bệnh, đặc biệt ở nơi tập trung đông người như trường học, nhà trẻ...Bệnh có thể gây tử vong nhóm đối tượng nguy cơ người già > 65 tuổi, phụ nữ có thai, trẻ nhỏ, người mắc các bệnh mãn tính.

Câu hỏi 8: Phụ nữ mang thai nếu nhiễm cúm thì thai nhi sẽ bị ảnh hưởng như thế nào?

Bệnh xảy ra ở tất cả mọi người. Phụ nữ mang thai bị nhiễm virus cúm A thì sẽ gặp nhiều nguy hiểm hơn người bình thường vì 2 cơ thể sống đều phải chống chọi lại bệnh. Cơ thể mang thai thường có phần sút giảm khả năng miễn dịch. Virus cúm lại được chứng minh có thể gây đột biến gene dẫn đến dị tật bẩm sinh cho thai nhi, nhất là trong 3 tháng đầu của thai kỳ.

Câu hỏi 9: Triệu chứng của bệnh cúm?

Bệnh cúm thường bị nhầm lẫn với bệnh cảm thông thường nhưng các triệu chứng của cúm thường có chiều hướng phát triển nhanh (thường 1-4 ngày sau khi bệnh nhân nhiễm phải virus cúm) và thường nghiêm trọng hơn so với triệu chứng hắt hơi và nghẹt mũi đặc trưng của bệnh cảm.

Các triệu chứng của cúm có thể gồm:

• Sốt, ớn lạnh, nhức đầu, nhức cơ, chóng mặt
• Chán ăn, mệt mỏi
• Ho, đau họng, chảy mũi
• Buồn nôn hoặc nôn
• Có thể gây viêm tai
• Tiêu chảy

Câu hỏi 10: Khuyến cáo mới  gì từ WHO, CDC, Bộ Y tế trong cúm mùa 2017-2018?

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo: Nên tiêm 01 liều vắc xin cúm mỗi năm 01 lần.

Vắc-xin cúm sản xuất đã được cập nhật để phù hợp hơn với chủng vi-rút lưu hành (thành phần cúm A/H1N1 đã được cập nhật).

Tiêm vắc xin cúm cho phụ nữ có thai hoặc đang cho con bú, không gây bất kỳ biến cố bất lợi cho phôi thai và không ảnh hưởng đến người mẹ. Có thể tiêm vắc xin cúm Vaxigrip vào bất kỳ giai đoạn nào của thai kỳ. Có thể tiêm Vaxigrip khi đang cho con bú sữa mẹ. Tuy nhiên với các trường hợp đang mang thai hoặc cho con bú nên được tư vấn của bác sỹ, dược sỹ trước khi tiêm vắc xin.

Không sử dụng văcxin ngừa cúm phun xịt  mũi (LAIV) cho cúm mùa 2017-2018 vì không ghi nhận hiệu quả thuốc.

Câu hỏi 11: Tầm quan trọng của việc tiêm phòng cúm?

Tiêm phòng cúm  rất quan trọng đối với mọi người, kể cả  nhân viên y tế . Bệnh cúm đe doạ sức khoẻ mọi người, đặc biệt đối với người mắc các bệnh mãn tính như hen, tiểu đường, bệnh suy tim, suy thận có thể gây tử vong… Nhân viên y tế, người sống chung, chăm sóc người bệnh là nhóm nguy cơ cao dễ mắc bệnh cúm. Vì vậy mọi người cần thực hiện việc tiêm ngừa cúm hằng năm.  

Câu hỏi 12: Tiêm ngừa vaccine cúm được khuyến cáo cho nhóm đối tượng nào?

Nên tiêm vaccine cúm hàng năm. Tốt nhất tiêm vắc xin trước khi bệnh cúm bắt đầu lây lan trong cộng đồng. CDC khuyến cáo mọi người nên chủng ngừa cúm vào cuối tháng 10,  nếu có thể. Tuy nhiên, tiêm phòng vẫn có thể tiêm văcxin trong suốt mùa cúm, kể cả vào tháng giêng hoặc muộn hơn.

Câu hỏi 13: Đối tượng nào nên tiêm ngừa?

• Trẻ > 6 tháng tuổi
• Phụ nữ có thai. (quan trọng nhất)
• Trẻ em dưới 5 tuổi (đặc biệt 6 tháng – 23 tháng)
• Người già
• Người có bệnh lý đính kèm:
  • Bệnh phổi mãn tính (Hen, COPD)
  • Bệnh tim mạch.
  • Bệnh  chuyển hoá mãn tính như đái tháo đường
  • Suy giãm miễn dịch do điều trị hoặc do mắc bệnh (HIV)
  • Bệnh suy thận mãn

Câu hỏi 14: Cho biết lịch tiêm phòng vắc xin cúm?

• Trẻ em từ 6 tháng đến 35 tháng tuổi tiêm 1 liều 0,25ml hoặc 0,5ml.
• Người lớn và trẻ em từ 36 tháng tuổi trở lên tiêm 1 liều 0,5 ml.
• Trẻ em dưới 9 tuổi nếu trước đây chưa bị cúm hoặc chưa từng tiêm vắc xin cúm thì nên tiêm 2 mũi. Mũi 2 cách mũi 1 tối thiểu 4 tuần.

Câu hỏi 15: Hiệu quả của việc tiêm ngừa vắc xin cúm như thế nào?

Ngăn ngừa bệnh cúm cho mọi người, đặc biệt trẻ em. Nhóm có nguy cơ cao dễ măc bệnh và bị biến chứng do cúm. Giảm 85% hội chứng cúm ở trẻ em - Giảm 41% nhiễm khuẩn đường hô hấp trên - Giảm 35% các
triệu chứng giống cảm lạnh.  Hiệu quả ngăn ngừa vaccine cúm A đạt >  91% trẻ em từ 1-16 tuổi.

Câu hỏi 16: Tại sao phải thực hiện tiêm ngừa vaccine cho cộng đồng và nhân viên y tế tại các cơ sở  y tế?

Tiêm phòng ngừa cúm cho cán bộ y tế, thực hiện công việc chăm sóc sức khoẻ sẽ giúp làm giảm sự lây lan bệnh cúm cho cộng đồng, đặc biệt nhóm người mắc bệnh mãn tính, người suy giãm miễn dịch, người lớn tuổi, trẻ nhỏ ...

Cách tốt nhất để ngăn ngừa bệnh cúm là chủng ngừa cúm mỗi năm. Việc tiêm cúm phòng ngừa giúp hàng triệu người phòng bệnh cúm và giảm hàng ngàn hoặc hàng chục ngàn người phải nhập viện mỗi năm. Vì vậy nên thực hiện tiêm chủng ngừa cúm mỗi năm, vào cuối tháng 10, nếu có thể. Sau tiêm khoảng hai tuần, cơ thể mới tạo kháng thể phòng bệnh cúm.

Câu hỏi 17: Những điều nên biết và làm gì khi mùa Cúm đến cần bảo vệ người từ 65 tuổi trở lên?

Qua thống kê cho thấy người > 65 tuổi có nhiều nguy cơ biến chứng nghiêm trọng khi mắc cúm hơn với những người lớn trẻ và khỏe mạnh. Do hệ thống miễn dịch suy giãm theo tuổi tác. Khi bị cúm người > 65 tuổi sẽ chịu gánh nặng của bệnh cúm cao hơn. Qua ghi nhận có từ 71% - 85% số ca tử vong liên quan đến cúm theo mùa và có từ  54% - 70% số ca nhập viện do cúm xảy ra ở người > 65 tuổi. Do đó bệnh cúm thường khá nghiêm trọng đối với người > 65 tuổi.

Câu hỏi 18: Tiêm vaccine cúm ở phụ nữ có thai và cho con bú có bị ảnh hưởng gì không?

Có thể tiêm vắc-xin cúm bất hoạt vào bất kỳ giai đoạn nào của thai kỳ. Dữ liệu về tính an toàn khi dùng vắc-xin này vào 3 tháng giữa hay 3 tháng cuối thai kỳ nhiều hơn dữ liệu về tính an toàn khi dùng vắc-xin này trong 3 tháng đầu thai kỳ; tuy nhiên các dữ liệu toàn cầu cho thấy sử dụng vắc-xin cúm bất hoạt không gây biến cố bất lợi cho phôi thai và kết quả thai kỳ do việc chủng ngừa vắc xin cúm bất hoạt gây ra. Cho con bú sữa mẹ: Có thể dùng VAXIGRIP khi đang cho con bú sữa mẹ.

Câu hỏi 19: Sau khi tiêm vaccine cúm thời gian bao lâu thì hiệu quả?

• Sau khi tiêm vaccine cúm hệ thống miễn dịch sẽ tạo ra kháng thể để bảo vệ phòng bệnh cúm. Bất kỳ thành phần nào của vắc xin không thể gây ra bệnh cúm sau khi tiêm vắc xin.
• Khoảng 2 -3 tuần sau khi tiêm vaccine, sẽ có hiệu quả phòng bệnh cúm với các chủng virus có trong vắc xin. Vắc xin không có hiệu quả bảo vệ phòng cúm với các chủng virus không có trong vắc xin.
• Thời gian duy trì miễn dịch của vắc xin thường tồn tại từ 6 -12 tháng. Hơn nữa các chủng virus cúm rất nhiều, lây truyền nhanh chóng và thường xuyên thay đổi hàng năm. Vì vậy phải tiêm phòng cúm hàng năm.
• Bệnh cúm thường ủ bệnh trong vài ngày, nếu tại thời điểm tiêm vắc xin cúm bệnh nhân đã nhiễm cúm thì sau khi tiêm vắc xin vẫn có thể bị bệnh.
• Vắc xin không có khả năng bảo vệ phòng ngừa cảm lạnh (Cảm lạnh có các triệu chứng thường giống với bệnh cúm).

Câu hỏi 20: Ai nên cân nhắc khi tiêm vaccine phòng ngừa cúm?

Theo CDC các nhóm người sau đây không nên chích ngừa cúm:

• Trẻ em dưới 6 tháng tuổi
• Những người nhạy cảm nhiều với các thành phần đặc trưng của vắc-xin. Theo Mayo Clinic những người nhạy cảm với trứng, khi dị ứng hoặc quá mẫn với bất kỳ thành phần nào của vắc xin bao gồm cả tá dược và các thành phần như: ovalbumin, protein của gà, neomycin, formandehyde, octoxinol-9.
• Người có đáp ứng miễn dịch kém: Bị suy giảm miễn dịch hoặc đang dùng các thuốc ức chế miễn dịch.
• Rối loạn đông máu hay dễ bị bầm tím.
• Và bất cứ ai có tiền sử bị hội chứng Guillain-Barré cần phải tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi tiêm ngừa.
• Bệnh nhân sốt cao hay đang có sốt, hoặc đang bị bệnh thì phải hoãn việc chủng ngừa cúm cho đến khi khỏi bệnh

Câu hỏi 21: Tại sao mỗi năm cần tiêm một liều vaccine cúm?

• Bệnh cúm do nhiều typ virus gây ra, khả năng lây truyền nhanh chóng; các chủng virus gây bệnh thay đổi hàng năm. Đó là lý do cần phải tiêm ngừa vaccine cúm mỗi năm.  
• Lý do là vì công thức chế tạo vắc-xin cúm chỉ  giúp phòng các dòng vi-rút cúm hoat động của năm đó, mà các dòng vi-rút này mỗi năm một khác, do đó vắc- xin cúm năm trước không có hiệu nghiệm cho năm sau.
• Để giúp quyết định vắc-xin cần đối phó virus cúm hàng năm , Theo WHO những Trung tâm Kiểm soát Phòng ngừa Cúm được đặt tại 113 quốc gia trên thế giới thực hiện thu thập dữ liệu vể các chủng, xac định typ vi-rút cúm lưu hành gây nhiều người bị bệnh nhất. Các thông tin này sau đó sẽ được chuyển tới một trong năm Trung Tâm Phối Hợp Nghiên cứu về Cúm của Tổ chức Y tế Quốc tế (WHO). Cuối cùng đưa ra khuyến cáo  về công thức sản xuất vắc- xin cúm dùng cho cả hai bán cầu Bắc và Nam.

Khuyến cáo phòng bệnh cúm mùa:

1. TIÊM PHÒNG HÔM NAY, CHẶN NGAY BỆNH CÚM.
2. BẢO VỆ MÌNH. BẢO VỆ GIA ĐÌNH. CÙNG TIÊM PHÒNG CÚM!
3. Thực hiện 3 bước phòng chống cúm: Tiêm vaccine cúm, rửa tay, cho khăn giấy bệnh nhân sau khi sử dụng vào thùng rác.
4. Cách tốt nhất phòng bệnh cúm mùa cho trẻ và gia đình: Thực hiện việc tiêm ngừa vắc xin phòng cúm hàng năm.  
5. Virus cúm khó lường và điều quan trọng là nhận được vắc xin sớm sẽ giúp cơ thể được bảo vệ khi virus bắt đầu lưu hành
6. Tiêm phòng là cách bảo vệ trẻ khỏi cúm hữu hiệu.

Tài liệu tham khảo:

https://search.cdc.gov/search?query=poster+Influenza+season&utf8=%E2%9C%93&affiliate=cdc-main

https://www.cdc.gov/flu/about/disease/65over.htm

https://www.cdc.gov/flu/about/season/flu-season-2017-2018.htm

https://www.cdc.gov/features/long-term-care/index.html

https://www.cheatsheet.com/health-fitness/truths-lies-about-the-flu-vaccine.html/?a=viewall

https://www.cdc.gov/flu/about/viruses/types.htm

http://www.who.int/features/qa/seasonal-influenza/en/

Người đăng: Phạm Huy - TTĐT